با توجه به رشد قابل توجه مقالات منتشر شده توسط نویسندگان ایرانی، موضوع اخلاق در انتشار آثار پژوهشی ایران در سطح داخلی و بین المللی مورد توجه قرار گرفته است. دستورالعمل «سیاست های پژوهشی جهت ارتقاء استانداردهای اخلاق در پژوهش های علوم پزشکی» با هدف پیشگیری از سوء رفتارهای پژوهشی مولفین مقالات ایرانی، توسط معاون محترم تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به همه دانشگاه های علوم پزشکی و سازمان های ذی نفع ابلاغ شده است تا سیاست ها و اقدامات خود را بر اساس این بخشنامه اصلاح نمایند.  

قسمت هایی از ابلاغیه مذکور به شرح ذیل است:


الف. بررسی مستندات و مقالات توسط دانشگاه:

۱ـ دانشگاه و موسسات آموزش عالی زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ موظف خواهند بود به صورت دوره‌ای و حداقل سالانه تمامی مقالات و مستندات علمی که توسط افرادی با وابستگی آنها در مجلات علمی منتشر میشوند را بررسی نموده و از وابستگی واقعی افراد به دانشگاهها اطمینان حاصل نمایند.

۲ـ در مواردی که تردیدی در رعایت استانداردهای اخلاقی وجود دارد، به عنوان مثال نویسندهای که از وابستگی دانشگاه استفاده کرده است برای دانشگاه شناخته شده نیست و یا پژوهشی که مقاله بر اساس آن نوشته شده ثبت نشده است، باید موضوع توسط دانشگاه پیگیری شود.


ب. سیاستهای تشویقی مقالات و پژوهش‌ها:

۱ـ بر اساس محتوای تمام دستورالعمل های ملی اخلاق در پژوهش از جمله راهنمای عمومی اخلاق در پژوهشهای علوم پزشکی دارای آزمودنی انسانی در جمهوری اسلامی و دستورالعمل رسیدگی به تخلفات پژوهشی؛ ثبت پژوهش‌های انسانی، آزمایشگاهی و حیوانی، حتی درصورت عدم دریافت بودجه پژوهشی از دانشگاه یا سازمان وابسته در قالب یک پروپوزال پژوهشی الزامی بوده و انجام هر نوع پژوهش بدون ثبت و یا قبل از تایید پروپوزال توسط نهادهای ذیربط از جمله کمیته های اخلاق در پژوهش، تخلف پژوهشی محسوب میشود. لازم است دانشگاهها در همه مراحل از جمله ارزشیابی، پرداخت تشویقی مالی مقالات و مانند آن؛ رعایت استانداردهای اخلاقی به ویژه طی شدن درست مراحل ثبت و تصویب پروپوزال ها را مدنظر قرار دهند.

۲ـ عقد قرارداد پژوهشی و یا ثبت پایان نامه دانشگاهی تنها زمانی مقدور خواهد بود که پروپوزال مربوطه به تایید کمیته اخلاق در پژوهش رسیده باشد و کد مربوطه را دریافت نماید.  لازم است در متن قرارداد طرحهای پژوهشی و نامه مربوط به ثبت پایاننامه، حتما کد اختصاصی اخلاق در پژوهش درج شده در مصوبه، ذکر گردد. در مواردی که بر اساس مقررات آموزشی شرکت دانشجویان و فراگیران در امتحانات جامع (پیش کارورزی یا ارتقای دستیاری) منوط به ثبت پایان نامه است، تنها پایان نامه هایی ثبت شده تلقی میشوند که تمام مراحل بررسی و تایید خود را طی کرده و کد اخلاق دریافت کرده باشند.

۳ـ  در صورتی که بر اساس سیاست‌های دانشگاه تشویق مالی برای انتشار مقالات در نظر گرفته می‌شود، این مشوق تنها  می‌تواند شامل مقالاتی شود که بر اساس یک پژوهش مصوب ( طرح تحقیقاتی/ پایان نامه) انجام شده و مصوبه و کد اختصاصی اخلاق را دریافت نموده باشند. پرداخت هرگونه تشویقی به هر شکلی به مقالاتی که حاصل انجام یک طرح یا پایان نامه مصوب نباشند، ممنوع است. مقالات نظری مانند نامه به سردبیر، کامنتری، مرور نظاممند و غیر نظاممند  و گزارش موارد از شمول این بند مستثنی هستند.

۴ـ  قبل از انتصاب افراد در سمت های آموزشی و پژوهشی و یا معرفی هر فرد با عناوینی مانند پژوهشگر برتر، استاد یا دانشجوی نمونه؛ در جشنوارههای ملی يا بین المللی یا سایر برنامه ها و مراسم مشابه در سطح ملی و یا دانشگاهی، سوابق افراد از حیث اخلاق در پژوهش حسب مورد، توسط دبیرخانه کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه بررسی و عدم سوء سابقه پژوهشی افراد استعلام گردد و اطلاعات مذکور در اختیار مسؤولین مربوطه قرار گیرد تا بر اساس آن تصمیم‌گیری نمایند. روشن است مواردی از تخلفات پژوهشی قابل استناد خواهد بود که وقوع آن توسط افراد محرز شده باشد.

۵ـ تخصیص امتیاز به مقالات از جمله پاداش نقدی به مقالات نمایه شده در ESCI  صرفاً محدود به مجلات علمی پژوهشی داخلی نمایه شده در ESCI  و یا مجلاتی است که توسط ناشران معتبر بین المللی منتشر میشوند و تخصیص هرگونه پاداش یا امتیاز مادی و معنوی به سایر مقالات ESCI ممنوع است.


ج. شاخص‌های ارزش‌گذاری، اعتبار و ارزشیابی:

۱ـ مقالاتی که در مجلات نامعتبر نمایه شده در سامانه مجلات نامعتبر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی منتشر میشوند، فاقد هرگونه اعتبار پژوهشی بوده و حتی اگر در زمان انتشار، مجلات مذکور در لیست مجلات نامعتبر نبوده باشند، مستند اعطای هیچ گونه امتیاز پژوهشی و آموزشی محسوب نمیشوند.

۲ـ اگر به مقالاتیکه مجله مربوطه در لیست مجلات نامعتبر قرار گرفته، تشویق و امتیازی اختصاص  یافته باشد، لازم است امتیاز یا تشویق مربوطه بازپس گرفته شود.


د. انجام پژوهش توسط دانشجویان و فراگیران:

۱ـ اجرای کلیه مفاد این بخشنامه در مورد تحقیقات دانشجویی که در قالب کمیتههای تحقیقات دانشجویی، مراکز استعدادهای درخشان و سایر مراکز مشابه صورت میگیرد؛ الزامی بوده و این تحقیقات نیز باید در قالب استاندارد انجام شوند. مجری اصلی و مسؤول این گونه تحقیقات نیز باید یکی از اعضای هیات علمی دانشگاه بوده و قرارداد پژوهشی الزاماْ با مجری اصلی/ مسؤول بسته شود.

۲ـ استفاده از عناوینی مانند مجری دانشجویی، دانشجوی مسؤول یا مانند آن در صورت انجام تحقیق زیر نظر استاد راهنما در مکاتبات بلامانع است.


نامه معاون محترم تحقيقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مبني بر ابلاغ «سیاست های پژوهشی جهت ارتقاء استاندارد های اخلاق در پژوهش های علوم پزشكی» را از اینجا دریافت نمایید.